Τίτλος: Ο Σωσίας
Πρωτότυπος Τίτλος: Двойник (Dvoynik)
Συγγραφέας: Φιόντορ Ντοστογιέφσκι(Fyodor Dostoyevsky)
Εκδόσεις: Πέλλα
Μετάφραση: Δημήτρης Μαχαιρίδης
Σελίδες: 170
Πως θα νιώθατε αν κάποια μέρα, ξαφνικά, έμπαινε στην ζωή και στην καθημερινότητά σας ένας άνθρωπος εξωτερικά ολόιδιος με εσάς, αλλά με εντελώς διαφορετικό χαρακτήρα και προσωπικότητα; Την πρόκληση αυτή καλείται να αντιμετωπίσει ο ήρωας αυτής της νουβέλας, ο κυβερνητικός υπάλληλος, Ιάκωβ Πέτροβιτς Γκολιάντκιν. Η σύγκρουση με τον Σωσία του είναι αναπόφευκτη και η κατάληξη δεν μπορεί παρά να συγκλονίσει.
"Ο άνθρωπος που καθότανε αντίκρυ στον κύριο Γκολιάντκιν, ήταν ο τρόμος του κυρίου Γκολιάντκιν, ήταν η ντροπή του, ήταν ο χτεσινός εφιάλτης, ήταν ο ίδιος ο κύριος Γκολιάντκιν. Όχι ο κύριος Γκολιάντκιν που καθότανε σε μια καρέκλα με το στόμα λιγάκι μισάνοιχτο, με την πέννα σταματημένη στο χέρι του και που έκανε τα καθήκοντα του βοηθού του προϊσταμένου του γραφείου. Όχι εκείνος που συνήθιζε να σβήνεται και να ξαφανίζεται μες στο πλήθος και που το παρουσιαστικό του σήμαινε: «Μη μ’ αγγίζετε…εγώ δε σας αγγίζω». Όχι, ήταν κάποιος άλλος κύριος Γκολιάντκιν, πέρα για πέρα άλλος, μα πέρα για πέρα όμοιος με τον πρώτο. Είχε το ίδιο ανάστημα, την ίδια πολυσαρκία, τα ίδια φορέματα, την ίδια καράφλα. Σ’ όλα, σ’ όλα πέρα για πέρα, ήταν όμοιος μ’ αυτόν…Τόσο που, κανείς, μα απολύτως κανείς, δε μπορούσε να καυχηθεί, συγκρίνοντάς τους, πως ήτανε σε θέση να προσδιορίσει ποιος ήταν ο αληθινός κύριος Γκολιάντκιν και ποιος ο ψεύτικος, ποιος ο παλιός και ποιος ο καινούργιος, ποιος ο πρωτότυπος και ποιος η αντιγραφή…'' (σελ. 59)
*
Ο Σωσίας, γραμμένος το 1846 - από τον 25χρονο τότε Ντοστογιέφσκι (1821-1881) - όταν πρωτοεκδόθηκε, δεν απέσπασε ιδιαίτερα θετικές κριτικές, ωστόσο, αργότερα, κατόρθωσε να κάνει τον Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ (βλ. Λολίτα) - που θεωρούσε τον Ντοστογιέφσκι μέτριο συγγραφέα - να παραδεχτεί ότι είναι το καλύτερο βιβλίο του, αποκαλώντας το πραγματικό 'έργο τέχνης'. Σύμφωνα με τον Ντοστογιέφσκι, το θέμα του Σωσία ήταν το πιο σοβαρό από όσα είχε ασχοληθεί, ωστόσο ασκώντας σκληρή αυτοκριτική δήλωσε ότι το βιβλίο ήταν παταγώδης αποτυχία, αναφέροντας συγκεκριμένα: "Το περισσότερο το έγραψα υπερβολικά γρήγορα και σε στιγμές κούρασης. Το πρώτο μισό είναι καλύτερο από το δεύτερο. Ανάμεσα σε κάποια εξαιρετικά αποσπάσματα, υπάρχουν και κάποια τόσο κακά, που ούτε εγώ δεν μπορώ να τα διαβάσω."Δεν μπορώ παρά να διαφωνήσω μαζί του. Θεωρώ τον Σωσία, το πιο δυνατό και συγκλονιστικό βιβλίο του από όσα έχω διαβάσει μέχρι σήμερα τουλάχιστον (Εγκλημα και Τιμωρία, Το Υπόγειο, Ο Αιώνιος Σύζυγος, ο Παίκτης, Το Ονειρο ενός Γελοίου). Είναι αλήθεια ότι σε κάποια σημεία, ιδίως στην αρχή, γίνεται δυσνόητο με την πλοκή να κυλάει αργά, ενώ ο λόγος του ήρωα, συχνά, είναι αγχωμένος, επαναλαμβανόμενος, αποσπασματικός και στερούμενος λογικής και συνοχής. Για πολλούς αναγνώστες, τα παραπάνω καθιστούν κουραστικό το βιβλίο, ωστόσο, προσωπικά, και τις δυο φορές που το διάβασα, μου άφησε την αίσθηση ότι κάτι τέτοιο ήταν αναγκαίο προκειμένου να σκιαγραφηθεί η εύθραυστη και ταραγμένη ψυχοσύνθεση του ήρωα. Ο Ντοστογιέφσκι κατορθώνει να δημιουργήσει ένα έργο βαθιά ψυχογραφικό και ηθογραφικό, με υπαρξιακές προεκτάσεις, χαρακτηριστικά γνωρίσματα, που διατρέχουν και το μετέπειτα συγγραφικό έργο του. Η απόγνωση του ήρωα – που κλιμακώνεται με καλπάζοντα ρυθμό αφότου ο Σωσίας του εισβάλει - ή μήπως τελικά προσκαλείται; - στην ζωή του, αποτυπώνεται τόσο γλαφυρά, που σχεδόν την ακούς να ουρλιάζει στο αυτί σου.
Η βασική ιδέα του βιβλίου είναι η σύγκρουση ανάμεσα στον ήρωα και τον Σωσία του, που αντιπροσωπεύουν τις δυο όψεις του ίδιου νομίσματος, τα δύο είδωλα του διαταραγμένου και κατακερματισμένου Εγώ του. Ο πραγματικός Γκολιάντκιν (που για κάποιους παραπέμπει στον βιβλικό ήρωα Γολιάθ) είναι πάντα ειλικρινής και καλοπροαίρετος, ενώ ο Σωσίας του διπρόσωπος και υποκριτής. Μέσω της σφοδρής αντιπαράθεσης των δύο αυτών προσώπων, ο συγγραφέας επιχειρεί να καταδείξει την κοινωνική υποκρισία, την αναγωγή του κομφορμισμού σε αρετή και το τίμημα του να παραμένει κανείς αυθεντικός και πιστός στον εαυτό του, σε έναν κόσμο που πορεύεται υποτασσόμενος στις κοινωνικές συμβάσεις.
Πολλοί μελετητές θεωρούν ότι ο Σωσίας είναι άμεσα επηρεασμένος από την βιβλιογραφία του Νικολάι Γκόγκολ, ιδιαίτερα τις Πεθαμένες Ψυχές (1842) και την Μύτη (1835-6), πιθανώς διότι και αυτά θέτουν στο επίκεντρο την υποκρισία της μεσοαστικής τάξης της Ρωσίας. Κατά τον Ναμπόκοφ, αποτελεί παρωδία του Παλτού (1842). Επίσης, κάποιοι κρίνουν ότι αποτελεί μια προσπάθεια του Ντοστογιέφσκι να εκσυγχρονίσει το έργο του Γκόγκολ.
Το θέμα του διαβολικού σωσία ήταν και συνεχίζει να είναι προσφιλές στην ποίηση και την λογοτεχνία ιδιαίτερα την γοτθική. Ενδεικτικά αναφέρεται η ιστορία William Wilson (1839) του Έντγκαρ Άλαν Πόε και η ιδιαίτερη ιστορία με τίτλο To Ανθρώπινο Λείψανο, του Κλάιβ Μπάρκερ, από την συλλογή Τα Βιβλία του Αίματος ΙΙΙ - 1984-5 (η αγαπημένη μου από αυτή την συλλογή.)
*
Βασισμένη στον Σωσία είναι η μαύρη κωμωδία με τον ομώνυμο τίτλο (The Double), που βγήκε στις αίθουσες το 2013 σε σκηνοθεσία του Richard Ayoade, με πρωταγωνιστή τον Jesse Eisenberg (βλ. The Social Network )
[video=youtube;XG8qATRtNuU]https://www.youtube.com/watch?v=XG8qATRtNuU[/video]
Last edited by a moderator:
)
