Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής : "Ο συμβολαιογράφος"

[Χόλντεν]

Τίτλος: Ο συμβολαιογράφος
Συγγραφέας: Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής
Εκδόσεις: ΔΟΛ
Έτος έκδοσης: 2011
Έτος πρώτης έκδοσης: 1855, δεύτερη έκδοση: 1882
Αριθμός σελίδων: 167


Αν παρατηρήσουμε προσεκτικά την ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας ειδικά κατά την περίοδο των πρώτων χρόνων μετά την απελευθέρωση από τον τούρκικο ζυγό, θα διαπιστώσουμε ότι υπάρχει ένα κενό, όχι τόσο ποιοτικό, καθώς γράφτηκαν μεγάλα έργα αλλά περισσότερο ποσοτικό. Λογικό, αφού στις ιδιαίτερες εκείνες συνθήκες λίγοι είχαν την πολυτέλεια του να γράψουν το οτιδήποτε. Εκτός του ότι προείχαν ζητήματα επιβίωσης δεν υπήρχε και η κατάλληλη μόρφωση αφού μεγάλο μέρους του Ελληνικού λαού με το ζόρι κατείχε τα βασικά.

Ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής (Κωνσταντινούπολη 1809 – Αθήνα 1892 άνηκε στην κοινωνική τάξη των πλούσιων λόγιων που είχε την δυνατότητα να μορφωθεί, κάτι που έπραξε και με το παραπάνω αφού όχι μόνο αποφοίτησε από το Λύκειο της Οδησσού αλλά ολοκλήρωσε και την στρατιωτική σχολή της Βαυαρίας. Το 1855 δημοσίευσε σε συνέχειες στο περιοδικό Ευτέρπη το διήγημα «Ο συμβολαιογράφος» το οποίο ήταν και το πιο «ελληνικό» του αφού δεν είναι λίγοι οι κριτικοί που τον κατηγόρησαν ότι έγραφε κυρίως για ξένους τόπους και συνήθειες καθώς ήταν πολυταξιδεμένος.

Ο συμβολαιογράφος είναι γραμμένος στην καθαρεύουσα (η έκδοση που διάβασα είχε ως μόνη παρέμβαση την μετατροπή σε μονοτονικό σύστημα για την πιο εύκολη ανάγνωση) ενώ χρησιμοποιεί πλήθος λέξεων από την κεφαλλονίτικη και την επτανησιακή διάλεκτο κυρίως ιταλικής προέλευσης. Η κατανόηση του έργου δεν είναι ιδιαιτέρα δύσκολη και κάποιες άγνωστες λέξεις μπορούν και να παραληφθούν αφού το νόημα βγαίνει εύκολα από τα συμφραζόμενα. Κατά την άποψη μου αποτελεί μία καλή εισαγωγή στην καθαρεύουσα κυρίως γιατί η έκταση του βιβλίου είναι μικρή, τα νοήματα και η πλοκή ξεκάθαρη, τα πρόσωπα λίγα ενώ το μυστήριο και η αγωνία βοηθούν ώστε ο αναγνώστης να κρατηθεί κοντά στο βιβλίο και να μην τον απομακρύνει η παράξενη ειδικά για τους πιο νέους διάλεκτος. Η αίσθηση που αφήνει η καθαρεύουσα είναι μεγαλοπρεπής, περιγραφική και πιο σύνθετη στην απόδοση εικόνων και συναισθημάτων.

Σε δώδεκα μικρά και κοφτά κεφάλαια, τύπου νουάρ, θα παρακολουθήσουμε το χρονικό μίας δολοφονίας ενός πλούσιου γέροντα και την αναζήτηση του δολοφόνου ανάμεσα στους κληρονόμους με κύριο άξονα τις δράσεις ενός παράξενου συμβολαιογράφου του σιορ Τάπα.

Αν και δεν μπορεί κανείς να πει ότι οι ανατροπές και οι πρωτοτυπία χαρακτηρίζουν το διήγημα εντούτοις, ο Ραγκαβής καταφέρνει να κρατήσει το ενδιαφέρον αμείωτο μέχρι το τέλος και να βάλει τον αναγνώστη για τα καλά μέσα στην πλοκή και την ζωή των ηρώων κυρίως με την άψογη μετάδοση των συναισθημάτων.

Διαβάζεται σε λίγες ώρες χωρίς να κουράζει, παρά την καθαρεύουσα, και αποτελεί εξαιρετική πρόταση τόσο σε όσους θέλουν ένα μικρό διήγημα μυστηρίου με ελληνικές εικόνες όσο και σε όσους μελετούν και ενδιαφέρονται για την καθαρεύουσα αλλά και για τα γλωσσικά ιδιώματα της ελληνικής επαρχίας.

 

[Γλωσσολάγνος]

Χόλντεν, μου άρεσε η παρουσίασή σου. Ο Συμβολαιογράφος είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα περίπτωση ελληνικής νουβέλας του 19ου αιώνα και διαβάζεται πολύ ευχάριστα για τους λόγους που μας ανέλυσες παραπάνω. Το μόνο που ήθελα να προσθέσω είναι ότι υπάρχει και η ομώνυμη τηλεοπτική σειρά του Γιώργου Μιχαηλίδη, μια σκοτεινή, αργή σε ρυθμούς σειρά του 1979, ασπρόμαυρη, με τον Βασίλη Διαμαντόπουλο να δίνει ρέστα ως συμβολαιογράφος Τάπας. Έπαιζαν επίσης ο Γιάννης Φέρτης (ως Παύλος Ροδίνης), η Μιμή Ντενίση (Αγγελική Βοράτη), Δέσπω Διαμαντίδου (Νικολίνα), Αλμπέρτο Εσκενάζυ (Γεράσιμος Ναννέτος), Στάθης Ψάλτης (γραμματικός του ανακριτή), Σταύρος Ξενίδης (Βοράτης) κ.ά. Όπως βλέπω, υπάρχει ολόκληρη εδώ.

(η έκδοση που διάβασα είχε ως μόνη παρέμβαση την μετατροπή σε μονοτονικό σύστημα για την πιο εύκολη ανάγνωση)

Ξέρω ποιές εκδόσεις είναι αυτές. Προσωπικά διαφωνώ εντελώς με αυτήν τη μέθοδο κυρίως για λόγους αυθεντικότητας, αλλά καί διότι η καθαρεύουσα χρησιμοποιεί συχνά κάποιες λέξεις στις οποίες έχει σημασία αν υπάρχει ψιλή ή δασεία, περισπωμένη ή οξεία/βαρεία, λέξεις που στο μονοτονικό θα γράφονταν ίδιες: π.χ. η πρόθεση εἰς και το αριθμητικο εἷς («ένας»), οι οποίες αν γραφτούν με βάση τους κανόνες του μονοτονικού (όπου τα μονοσύλλαβα δεν τονίζονται εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων), θα είναι καί οι δύο εις. Παραδείγματα υπάρχουν κι άλλα, αλλά δεν θέλω να γίνω ακόμα πιο κουραστικός.

Δηλαδή στο βιβλίο δεν υπάρχει γλωσσάρι για τους πάμπολλους ιταλισμούς που χρησιμοποιεί ο Τάπας; Κρίμα. Καθώς φαίνεται, οι συγκεκριμένες εκδόσεις, αν και γενικά καλαίσθητες, ήταν και λίγο άρπα-κόλλα. Η έλλειψη πολυτονικού, κατ' εμέ, συνηγορεί υπέρ αυτής της άποψης.

 

[Στράτης]

Ιταλισμός. Τι όμορφη και περίεργη λέξη στο άκουσμα.

Αγαπητέ, ελπίζω να ανοίγεται συχνά θέματα ή παρατηρήσεις στο θέμα: γλώσσα.
Είστε πολύτιμη πηγή.
Συγγνώμη για το εκτός θέμα μου.

 

[Ματσαμπλόκος]

Καθώς φαίνεται, οι συγκεκριμένες εκδόσεις, αν και γενικά καλαίσθητες, ήταν και λίγο άρπα-κόλλα. Η έλλειψη πολυτονικού, κατ' εμέ, συνηγορεί υπέρ αυτής της άποψης.

Αν και έχω τα περισσότερα βιβλία αυτής της σειράς, την οποία θεωρώ μία από τις καλύτερες εκδόσεις που έβγαλε εφημερίδα, συμφωνώ ότι η επιλογή του μονοτονικού ήταν ΤΕΡΑΣΤΙΟ σφάλμα.

Για τον "Συμβολαιογράφο", δεν ήξερα ότι ήταν τόσο ευκολοδιάβαστο βιβλίο. Θα βάλω μπρος να το διαβάσω σύντομα.

 

[Μέγας Μάγιστρος]

νομίζω πως είναι και το μόνο ελληνόθεμο πεζογράφημα του Ραγκαβή, ο οποίος αρεσκόταν να βάζει για ήρωες των διηγημάτων του Άγγλους Λόρδους, Αγγλίδες Λαίδες κτλ, έτσι που να μοιάζουν με έργα Άγγλου συγγραφέως μεταφρασμένα στην ελληνική.

 

[Φεγγαράδα]

Σίγουρα η καθαρεύουσα όχι μονο δεν χρειάζεται μονοτονικό αλλά τη βλάπτει κιόλας αφού της λλ'άζει πολλές φορές και το νόημα. Οταν ο εκδοτικός οίκος κάνει τέτοια δουλεύει άρπα-κόλλα όπως λέει και ο Γλωσσολάτρης. Οσο για τους " ιταλισμούς " αυτοί οπωσδήποτε 'επρεπε να επεξηγηθούν .Εγώ έμαθα Λατνικά στο σχολείο και γαλλικα στο σπίτι και ο Χόλντεν κατάγεται από τα Επτάνησα...Πόσο ποσοστό -ελάχιστο- είναι αυτό? Αυτό πιά κι αν είναι άρπα-κόλλα. Δυστυχώς, λίγοι είναι οι εκδοτικοί οίκοι που σέβονται το κοινό τους.

 

[Παρωνύμιος]

Ο Στάθης Ψάλτης στο ''O Συμβολαιογράφος'' (1978)


η δε παρουσίασή σου Χόλντεν, απλά υπέροχη!

Φυσικά, μου δημιουργήθηκε η σκέψη να το διαβάσω. Ναι, αλλά πώς; Θυμήθηκα ότι ο Ιστός είναι (και) μια τεράστια βιβλιοθήκη, και σε πολλές περιπτώσεις, προσφέρει βιβλία ΔΩΡΕΑΝ σε ηλεκτρονική μορφή (σε διάφορες μορφές, σε pdf η πιο κλασσική). Έψαξα, κι έψαξα αρκετά, αφού περιηγήθηκα πολλή ώρα στα σκονισμένα σκοτεινά ράφια αυτής της τεράστιας ψηφιακής Βιβλιοθήκης. Ψάχνω ένα ελληνικό βιβλίο, σκέφτηκα. Ο συγγραφέας του είναι τόσα χρόνια μακαρίτης όσα ακριβώς (και περισσότερα...) ο νόμος επιτρέπει ώστε αυτό το βιβλίο να διατίθεται ΔΩΡΕΑΝ χωρίς περιορισμούς πνευματικών δικαιωμάτων. Λοιπόν, ο καλύτερος τρόπος για να βρεις ένα ελληνικό βιβλίο είναι να απευθυνθείς στους ξένους (!).

Πήγα πρώτα εδώ. Μια παγκόσμια βιβλιοθήκη απάντων δωρεάν διατιθέμενων ψηφιακών τεκμηρίων (κειμένων/βιβλίων, ήχων/ηχητικών βιβλίων, ταινιών κλπ).

Βρήκα αυτόν τον τόμο με τίτλο:

"Άπαντα Τα Φιλολογικά Αλεξάνδρου Ρίζου του Ραγκαβή, Τόμος Ι΄(10ος) - Διηγήματα, Εν Αθήναις, Τύποις Ελληνικής Ανεξαρτησίας, 1882",

σκαναρισμένο αντίτυπο του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης (!), κι ο "Συμβολαιογράφος" μας στις σελ. 1-107 (του τόμου). Από εδώ κατέβασα τον τόμο σε μορφή epub, το pdf δεν "δούλευε". Το pdf όμως με εξυπηρετεί καλύτερα. Συνέχισα την έρευνα...

Η άλλη μεγάλη βιβλιοθήκη, τα Google Books (books dot google dot com). Εκεί ανακάλυψα αυτό με τίτλο:

"Διάφορα Διηγήματα του Αλεξάνδρου Ρίζου Ραγκαβή, Εκδοθέντα Δαπάνη Κωνσταντίνου Βαρβάτη, Τόμος Πρώτος, Εν Αθήναις κλπ, 1855",

προφανώς η 1η έκδοση του, όπως αναφέρεται κάπου και στο ανά χείρας Χόλντεν αντιτύπου... (χμ, πώς το ξέρω αφού δεν το έχω; )

Είναι ένα σκαναρισμένο αντίτυπο από τη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Πρίνστον (!), ο "Συμβολαιογράφος" στις σελ 1-101 (του τόμου). Από αυτήν την ιστοσελίδα μπόρεσα και κατέβασα ένα pdf από τον οδοντωτό τροχό στα πάνω δεξιά της ιστοσελίδας (Λήψη PDF).

Το ελληνικό βιβλίο είχε βρεθεί. Μπορούσα να το διαβάσω on line, αν είχα σύνδεση, μπορούσα να αποθηκεύσω ένα αντίτυπο. Ψηφιακό, φυσικά.

 

[Κόρτο Μαλτέζε]

Αν και για εμένα είναι κουραστική η καθαρεύουσα που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας, αλλά και ο ηθικιστικός τόνος της αφήγησης είναι ένα καλό δείγμα της λογοτεχνίας της εποχής του που αξίζει κατά την γνώμη μου να διαβαστεί